مواد آلی فرار و آلودگی هوا در محیط های بسته آلودگی هوا و مواد آلی فرار و محیطهای بسته و محیط زیست چکیده امروزه با گسترش زندگی شهر نشینی، اغلب مردم بیشتر عمر خود را در فضاهای بسته مسکونی و اداری می گذرانند. محصولات و تجهیزات مورد استفاده در این فضاها مانند مصالح ساختمانی، مبلمان، تجهیزات اداری، لوازم خانگی، انواع حشره کش و شوینده ها از منابع اصلی انتشار گسترده مواد آلی فرار می باشند. همچنین فعالیتهای مختلف ساکنین مانند پخت و پز، نظافت و سیگار کشیدن نیز از دیگر عوامل آلودگی هوای محیط های بسته توسط این مواد می باشد به نحوی که مقدار این نوع مواد در ساختمان ها می*تواند به چندین برابر میزان آن در هوای آزاد برسد. در این تحقیق با توجه به اهمیت موضوع در حفظ سلامتی انسان، منابع و عوامل مختلف موثر در انتشار انواع مواد آلی فرار و سطح آلودگی ناشی از آنها در محیط های بسته بررسی و آثار سوء کوتاه مدت و بلند مدت مواد آلی فرار بر بخش های مختلف بدن انسان مورد بررسی قرار می*گیرد. کلمات کلیدی آلودگی هوا، مواد آلی فرار، ساختمان های اداری و ساختمان های مسکونی 1- مقدمه آلودگی هوا یکی از مهمترین معضلات زیست محیطی در زندگی شهرنشینی امروز به خصوص در کشورهای در حال توسعه می*باشد به نحوی که این مشکل همواره یکی از کانون*های توجه مسئولین شهری و زیست محیطی بوده*است. ولی با وجود اینکه اغلب مردم بیشتر عمر خود را در محیط*های بسته سپری می*کنند آلودگی هوا در این محیط*ها کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در حالی که مطالعات نشان داده است که غلظت برخی آلاینده مانند ترکیبات آلی فرار در محیط های بسته حتی از محیط خارج نیز بیشتر است. ترکیبات آلی فرار یکی از آلاینده*های اصلی در آلودگی هوا می*باشند. این مواد طیف وسیعی از ترکیبات آلی با اثرات بهداشتی مختلف را شامل می*شوند. در این مقاله منابع و عوامل مختلف موثر در انتشار انواع مواد آلی فرار و سطح آلودگی ناشی از آنها در محیط های بسته بررسی و آثار زیان بار کوتاه مدت و بلند مدت این مواد بر بخش های مختلف بدن انسان مورد بررسی قرار می*گیرد. 2- کلیات 2-1- آلودگی هوا در محیط های بسته امروزه ثابت شده است که تاثیر آلودگی هوا در محیط*های بسته برابر و حتی بیش از آلودگی هوای محیط*های باز شهری است. زیرا مردم زمان بیشتری را در محیط*های بسته صرف می*کنند، گستره بیشتر و متنوع*تری از آلاینده*ها در این محیط*ها وجود دارد و غلظت آلاینده ها در این محیط ها در اثر تجمع افزایش می یابد. آلودگی هوا در محیط*های بسته می*تواند ناشی از مواد جامد معلق (مانند غبار و دود)، عوامل بیولوژیکی (مانند قارچ و هاگ)، رادون، آزبست، آلاینده*های گازی مانند CO، CO2، NOX و SOX، آلدئیدها و ترکیبات آلی فرار باشد. اصلی*ترین عامل آلودگی هوا در محیط*های بسته انتشار آلاینده ها به صورت گازها و یا ذرات در محیط می باشد. عدم تهویه مناسب نیز می*تواند باعث افزایش آلودگی شود. زیرا در این حالت هوای کافی برای رقیق سازی و خارج نمودن آلاینده*های داخل ساختمان تامین نمی شود. 2-2- مواد آلی فرار ترکیبات آلی فرار مایعات یا جامداتی هستند که دارای کربن آلی (کربن متصل به کربن، هیدروژن، نیتروژن یا گوگرد) بوده و با سرعت چشمگیری تبخیر می شوند. این ترکیبات بعد از ذرات معلق بیشترین فراوانی و تنوع نشر را دارا می باشند. طبق تعریف سازمان حفاظت از محیط زیست امریکا هر ترکیبی که فشار بخاری بیش از mm Hg 1/0 داشته باشد یک VOC محسوب می شود. درتعریف اتحادیه اروپا میزان فشار بخار باید بیش از mm Hg 074/0 در دمای 25 درجه سانتیگراد باشد. برخی ترکیبات مانند CO، CO2، CH4 و برخی آلدئیدها از این تعریف مستثنی هستند. فشار بخار مواد آلی فرار به میزانی بالاست که در شرایط نرمال تبخیر بالایی دارند و وارد اتمسفر می شوند. این مواد شامل هزاران ترکیب شیمیایی می شوند که اثرات نامطلوبی بر روی سلامتی انسان دارند. 2-3- اثرات مواد آلی فرار بر روی سلامتی انسان مهم ترین اثرات بهداشتی مواد آلی فرار در محیط های بسته عبارتند از : سوزش ناشی از تحریک غشای مخاطی، آثار سیستماتیک بر روی بدن انسان مانند خستگی و عدم تمرکز و اثرات ناشی از سمیت مانند سرطان زا بودن. شایعترین مشکل ناشی از این مواد در انسان تحریک غشای مخاطی بدن می*باشد.عامل اصلی سندرم بیماری ساختمان که اغلب در ساختمان های نوساز مشاهده می شود و علایم و عوارضی مانند سوزش چشم و بینی، سردرد، سرفه، خشکی پوست، عدم تمرکز، خستگی و حالت تهوع دارد نیز ترکیبات آلی فرار می*باشد. 3- انواع مواد آلی فرار در محیط های بسته غیر صنعتی در یک محیط بسته غیر صنعتی صدها نوع VOC یافت می*شود به نحوی که در یک خانه مسکونی می*توان بیش از 300 نوع ترکیب آلی فرار شناسایی نمود. اغلب این ترکیبات را هیدروکربن*های آروماتیک، آلکان*ها، الکل*ها، هیدروکربن*های آلیفاتیک، آلدئیدها، کتون*ها، گلیکواترها، هالوکربن*ها، سیکلوآلکان*ها و ترپن*ها تشکیل می*دهند. آمین*ها مانند نیکوتین، پایریدین، 2-پیکولین، 3-اتنی پایریدین نیز بخصوص در مناطقی که دود سیگار یا شعله وجود دارد یافت می شوند. علاوه بر این اسید کربوکسلیک*های با وزن مولکولی کم، سیلوکسان ها، آلکان ها و فرئون 11 نیز اغلب در این محیط*ها یافت می*شوند. 4- منابع انتشار مواد آلی فرار در محیط های بسته غیر صنعتی مواد آلی فرار به طور گسترده*ای در لوازم خانگی و مصرفی، مصالح ساختمانی، تجهیزات اداری، خوشبو*کننده*ها، رنگ*ها و حشره کش*ها یافت می*شوند. علاوه بر این برخی فعالیت ها در محیط*های بسته مانند پخت و پز، نظافت، نوسازی ساختمان و مصرف دخانیات مقادیر زیادی از مواد آلی فرار مختلف را تولید می نماید. ورود و نفوذ از منابع آلاینده محیط خارجی مانند آلودگی های ناشی از ترافیک یا گازهای خروجی از صنایع نیز سهم قابل توجهی در مواد آلی فرار موجود در محیط های بسته را به خود اختصاص می*دهد. زورایمی و همکارانش در تحقیقاتی که برای تعیین سهم هر منبع در انتشار مواد آلی فرار در دفاتر تجاری انجام دادند به این نتیجه رسیدند که بین عوامل مختلف ساکنین و فعالیت های آنان بیشترین سهم را در انتشار مواد آلی فرار دارد.