فرایند مطالعات ارزیابی ریسک

مواد خطرناکی که احتمال تماس با انسان*ها را داشته باشند، می*توانند باعث افزایش بروز انواع سرطان و یا افزایش بروز بیماریهای غیر سرطانی گوناگون شوند، لذا ارزیابی ریسک برای هر ماده خطرناک ، به دو گروه ارزیابی ریسک سرطانی و ارزیابی ریسک غیر سرطانی تقسیم می*گردد .در ارزیابی ریسک سلامت، احتمال ابتلا به بیماری*های سرطانی گوناگون در یک جمعیت به لحاظ تماس با یک یا چند ماده خطرناک بررسی می*گردد. در این ارزیابی، حتی کمترین مقدار تماس با یک ماده سرطان*زا در زمانی ناچیز، باعث افزایش ریسک سرطان می*گردد.در ارزیابی ریسک غیر سرطانی، نسبت مقدار تماس با یک آلاینده خطرناک با مقدار مرجع، مقایسه و ارزیابی می*گردد. در این ارزیابی، اگر مقدار تماس، بیش از مقدار مرجع باشد، جمعیت مورد مطالعه در معرض خطر قرار گرفته است.در فرایند ارزیابی ریسک، چهار مرحله وجود دارد

:1-شناسایی خطراولین مرحله در ارزیابی ریسک، شناسایی خطر می*باشد. فرض کنیم یک آلاینده زیست*محیطی ، شناسایی شده و به احتمال زیاد با انسان در تماس است، بنابراین لازم است احتمال عواقب سرطانی و غیر سرطانی در اثر تماس انسان با این ماده ، بررسی و ارزیابی شود. در این مرحله مطالعات انجام شده بر روی خطرات احتمالی این ماده بر روی انسان بررسی و شناسایی می*شود.

2-رابطه تماس – واکنشدومین مرحله از ارزیابی ریسک، بررسی و تعیین میزان واکنش موجودات زنده از جمله انسان، به مقدار مشخصی از هر یک از فلزات سنگین می*باشد، که به آن تعیین رابطه تماس-*واکنش می*گویند. این رابطه نشان می*دهد به ازای چه مقدار از این ماده خطرناک چه واکنشی در موجودات مختلف و نهایتا انسان اتفاق می*افتد. واکنش*های بدست آمده از تماس با یک ماده خطرناک می*تواند باعث بروز سرطان و یا بیماری های غیر سرطانی باشد. در تعیین رابطه مقدار تماس-واکنش برای مواد سرطان زا، از دو روش مطالعات سم*شناسی و مطالعات اپیدمیولوژیکی استفاده می*گردد] برای تعیین مقدار مرجع و یا غلظت مرجع در انسان*ها معمولا از حد تماس بدون مشاهده اثر سوء ویا کمترین حد مقدار تماس برای مشاهده اثر سوء که از مطالعات سم شناسی و یا اپیدمیولوژیکی بدست آمده، همراه با فاکتور*های ایمنی استفاده می*شود. فاکتورهای ایمنی می*تواند بسیار متفاوت باشد. برای تبدیل اطلاعات بدست آمده از حیوانات به انسان، از فاکتور ایمنی ۱۰ و برای تبدیل عدد به دست آمده از کمترین حد تماس برای مشاهده اثر سوء به حد تماس بدون مشاهده اثر سوء ، میلی گرم بر کیلو گرم-روز، مجددا از فاکتور ایمنی ۱۰ و برای اختلاف در حساسیت بین انسان*ها از فاکتور ایمنی ۱۰ و برای ضریب اطمینان نیز از فاکتور ایمنی ۱۰ استفاده می*شود.

3-ارزیابی مقدار تماسدر این مرحله از ارزیابی ریسک افرادی که در جامعه با مواد مورد مطالعه در تماس*اند شناسایی می*گردند و سپس مقدار هر تماس، دوره تماس، تعداد تماس و راه*های ورود مواد به بدن محاسبه می*گردد. راه*های ورود آلاینده*های زیست محیطی و مواد خطرناک به بدن انسان، می*توانند از طریق بلع، جذب پوستی و تنفس باشند.برای انجام مرحله تخمین مقدار تماس در فرایند ارزیابی ریسک، نیاز به یک سری اطلاعات و آمار می*باشد که توسط سازمان*های بین*المللی مرتبط با ارزیابی ریسک تهیه و جمع آوری می*شود. مطالب و نکات بسیاری از قبیل: خواص فیزیکی و شیمیایی، فشار بخار،حلالیت در آب، قدرت جذب شدن به خاک و رسوبات، رفتار و عادت*های انسان، محل سکونت، دمای هوا و غیره در تهیه این اطلاعات و آمار تاثیر گذار هستند.برای مثال؛ خواص فیزیکی و شیمیایی مواد باعث می*شود تا مواد سمی*در بافت*های محیط زیستی تجمع پیدا کنند و یا در محیط زیست از یک شکل به شکل دیگر و خطرناک*تر تبدیل شوند. فشار بخار بالا و یا وزن مولکولی کوچک باعث افزایش تبخیر پذیری ماده می*شود و در نتیجه احتمال تماس از طریق تنفس را افزایش می*دهد، لذا سمیت این ماده بر روی بافت شش*ها بیشتر مورد بررسی و توجه قرار می*گیرد. مواد سمی، *می*توانند در طبیعت توسط گیاهان یا موجودات دریایی جذب شوند واز طریق زنجیره غذایی وارد سیستم گوارشی انسان*ها شوند. رفتار و عادت*های انسان، محل سکونت، دمای هوا، نوع تغذیه وبسیاری ازعوامل گوناگون نیز در تعیین مقدار تماس، تاثیر گذارند.امروزه دستور العمل*های آژانس حفاظت محیط زیست آمریکا که در سال*های ۱۹۹۹ و ۲۰۰۲ و ۲۰۰۵ تهیه شده*اند جهت تعیین مقدار تماس از طرق مختلف توسط بسیاری از محققین در دنیا مورد استفاده قرار می*گیرد. این دستورالعمل*ها با توجه به عوامل مختلف از قبیل وزن متوسط انسان، متوسط طول عمر شهروندان، مقدار هوای تنفس شده در یک روز، سطح متوسط پوستی و بسیاری از فاکتورهای مختلف برای یک شهروند تعیین شده است.

4-ارزیابی ریسکدر مرحله چهارم ارزیابی ریسک، میزان ریسک برای یک جامعه بررسی و محاسبه خواهد شد. در این تحقیق میزان ریسک سرطان وبیماری*های غیر*سرطانی برای طول عمر یک ساکنبه لحاظ حضور فلزات سنگین در هوا ارزیابی و تخمین زده می*شود. لازم به ذکر است که برای ارزیابی ریسک سرطان، حد آستانه ای وجود ندارد و حتی کوچکترین مقدار تماس با یک ماده سرطان زا، باعث افزایش ریسک سرطان می*شود. در مواد غیر سرطانی ،حد آستانه تماس وجود دارد تا جمعیت مورد مطالعه در معرض خطر قرار گیرد.دفتر ارزیابی خطرات بهداشت محیطی سازمان حفاظت محیط زیست وابسته به آژانس حفاظت محیط زیست آمریکا در کالیفرنیا مدلی از ارزیابی خطرات ریسک برای هر یک فلزات سنگین در هوا تعریف کرده است که براساس فاکتورهای بدست آمده از قبیل واحد ریسک و یا شیب سرطان برای هریک از فلزات سنگین در هوا ، می*توان مقدار ریسک را محاسبه نمود.